مقدمه

امروزه انرژي يکي از مهمترين دغدغه هاي جهاني است. لذا بررسي کمي آن به دولت ها و مديران کمک مي کند ديد بهتري از شاخص هاي انرژي خود داشته باشند و سياست هاي مناسبتري در اين زمينه اتخاذ کنند.

در اين مقاله درمورد شاخص هاي انرژي ايران نظير ميزان مصرف انرژي، توليد انرژي، توليد ناخالص داخلي، مقدار مصرف نهايي حامل هاي انرژي به تفکيک بخش ها، سهم حامل هاي انرژي مختلف در تامين انرژي صنعت و… صحبت ميشود. اطلاعات تحليل شده به استناد ترازنامه انرژي سال 1400 تاليف وزارت نيرو و گزارش Key World Energy Statistics سال 2021 تاليف آژانس بين المللي انرژي مي باشد.

ترازنامه ي انرژي چيست؟

ترازنامه ي انرژي شامل اطلاعاتي است که به طور مداوم توسط وزارت نيرو ارائه شده و در آن عرضه انرژي در ايران با ميزان مصرف انرژي در بخش هاي مختلف اقتصادي کشور متعادل ميشود.

Key World Energy Statistics چيست؟

Key World Energy Statistics يا به اختصار (KWES) گزارشي است که هر ساله توسط آژانس بين المللي انرژي منتشر شده و در آن شاخص توليد انرژي ، شاخص مصرف انرژي، تکنولوژي هاي مربوط به انرژي تجديد پذير، بازار انرژي، بازده انرژي، دسترسي به انرژي، نياز و مديريت انرژي و … را براي مناطق و انرژي هاي مختلف جهان مورد بررسي قرار مي دهد.

شاخص مصرف انرژی نهایی

بنا بر اعلام ترازنامه ي انرژي در سال 1400، سرانه مصرف انرژي نهايي ايران، 1.8 برابر سرانه مصرف انرژي نهايي کل آن در جهان مي باشد. همچنين نسبت مصرف نهايي انرژي ايران به مصرف نهايي انرژي جهان در بخش صنايع بزرگ، 1.6 است. بهتر است به طور دقيق تر به مصرف انرژي در صنعت نگاه کنيم. در سال 1400، سهم مصرف صنعت از حامل هاي انرژي 60.7 ميليون تن معدل نفت خام بوده است که از اين مقدار، 0.4% ذغال سنگ، 14.2% برق، 7.4% آن فرآورده هاي نفتي، و 77.9% گاز طبيعي بوده است.

 

شاخص مصرف حامل هاي انرژي در بخش هاي مختلف

در نمودار هاي زير، سهم مصرف هر بخش از 3 حامل انرژي متداول در ايران ( فرآورده هاي نفتي، گاز طبيعي و انرژي الکتريکي) آورده شده است.

سهم مصرف هر بخش از فرآورده هاي نفتي

در سال 1400، 27% از فرآورده هاي نفتي در صنعت مصرف شده، 23.8% آن را بخش خانگي، عمومي و تجاري مصرف نموده، 17.2% صرف مصارف کشاورزي و 32% صرف مصارف حمل و نقل بوده است.

 

سهم مصرف هر بخش از گاز طبيعي

جالب است بدانيد در سال مذکور، بيش از نيمي از مقدار مصرف گاز طبيعي به مصارف خانگي، عمومي و تجاري اختصاص داشته و پس از آن، صنعت با سهم 39.9% بيشترين مصرف گاز طبيعي را داشته است.

 

سهم مصرف هر بخش از انرژي الکتريکي

در مصرف برق نيز، بخش خانگي، عمومي و تجاري با 49.4% از پر مصرف ترين ها بوده است. پس از آن صنعت با 35.8% و کشاورزي با 14.8 در جايگاه دوم و سوم مصرف برق قرار دارند.

 

شاخص انتشار آلاينده ها در ايران و جهان

شاخص انتشار کربن در ايران 7.04 تن به ازاي هر نفر گزارش شده است. اين درحاليست که شاخص جهاني توليد کربن، 4.39 تن به ازاي هر نفر مي باشد. باتوجه به ارزش افزوده بخش صنعت و معدن در سال 1400، شاخص شدت انتشار CO2 و NOx ایران در اين سال به ترتيب معادل 64.7 و 0.1 تن بر ميليارد ريال براورد مي شود.

به طور کلي، سرانه ي انتشار تمامي گاز هاي آلاينده و گلخانه اي در اين سال، در مقايسه با سال گذشته از روند افزايشي برخوردار بوده است.

میزان تولید ناخالص

براي مقايسه ي بهتر ايران با کشور هاي ديگر بهتر است به ميزان توليد ناخالص ايران در سال 2021 توجه شود. چنانچه مشاهده مي شود، ميزان توليد ناخالص ايران در اين سال، 409 بيليون دلار مي باشد. براي فهم بيشتر، آمار ترکيه که از نظر جمعيت و مکان جغرافيايي از کشور هاي نزديک به ايران است آورده شده است. شاخص توليد ناخالص ترکيه بيش از دوبرابر شاخص توليد ناخالص ايران (998 بيليون دلار) مي باشد. ژاپن که کشوري توسعه يافته است توليد ناخالصي درحدود 4592 بيليون دلار دارد. اين درحاليست که ميانگين توليد ناخالص جهاني معادل 84 بيليون دلار مي باشد.

 

شدت انرژی

در اين بخش مي توان به شدت انرژي کشور نيز اشاره کرد. شدت انرژي، شاخصي براي تعيين کارايي انرژي در سطح اقتصاد ملي هر کشور است که از تقسيم مصرف نهايي انرژي ( و يا عرضه اوليه انرژي ) بر توليد ناخالص داخلي محاسبه مي گردد و نشان مي دهد براي توليد معيني از کالا ها و خدمات ( برحسب واحد پول) چه مقدار انرژي مصرف شده است. متاسفانه ايران از لحاظ مصرف انرژي به منظور توليد کالا وضعيت مطلوبي نداشته و جزء کشور هاي با شدت انرژي بسيار بالا محسوب مي شود. بر اين اساس شدت مصرف نهايي انرژي در کشور نه تنها در مقايسه با کشور هاي نفت خيز بسيار بالاتر مي باشد، بلکه از برخي مناطق نظير خاورميانه نيز بيشتر است. درواقع بهبود تکنولوژي و ملاحظات زيست محيطي در بسياري از کشور هاي جهان منجر به کاهش شدت انرژي شده است. اين در حالي است که روند شدت انرژي در ايران برخلاف جهان در سال هاي اخير افزايشي بوده است.

در این مقاله قصد بررسی دلایل بالا بودن شاخص شدت انرژی ایران را داریم. بدین منظور بایستی با مفهوم شاخص شدت انرژی آشنا شویم تا بدانیم چرا این شاخص در ایران بالاست و چه راه‌هایی برای کاهش آن می‌توان پیشنهاد داد. با ما همراه باشید.

شاخص شدت انرژی به عنوان معیاری برای ارزیابی و سنجش اقتصاد بخش انرژی یک کشور محسوب می‌شود. تعریف شاخص شدت انرژی برابر با میزان انرژی مصرفی به ازای یک واحد تولید ناخالص ملی یا داخلی است. بر اساس این تعریف هر چقدر شاخص شدت انرژی در یک کشور بیشتر باشد به معنای ناکارآمد بودن اقتصاد بخش انرژی در آن کشور است. تمام کشورها در برنامه‌ها و اهداف بلند مدت اقتصادی خود کاهش مصرف انرژی و افزایش بهره وری شاخص شدت انرژی است. ایران نیز مانند تمامی کشورها برنامه‌هایی برای بهبود شاخص شدت انرژی ایران را دارد.

با تمامی این توصیفات، شاخص شدت انرژی به تنهایی نمی‌تواند یک معیار کاملا صحیح و البته دقیق به منظور ارزیابی کارآمدی یا ناکارآمدی یک سیستم باشد. چرا که عوامل زیادی در میزان مصرف انرژی یک کشور تاثیر گذارند از جمله شرایط آب و هوایی، زیرساخت‌های اقتصادی و …

از دلایل بالا بودن شاخص شدت انرژی ایران چه می‌دانید؟

در این قسمت به چند دلیل اشاره می‌کنیم. در واقع به منظور افزایش بهره وری شاخص شدت انرژی ایران باید دسته‌هایی که بیشترین مصرف انرژی را در آن‌ها داریم، شناسایی و بهبود ببخشیم. این گروه‌ها عبارت است از:

• مصرف انرژی در بخش خانگی: در ایران به علت قدیمی بودن بیشتر ساختمان‌ها، ناکارآمدی سیستم عایق بندی و بهینه نبودن سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی منازل باعث کاهش بهره وری شاخص شدت انرژی در این بخش شده است.

• مصرف انرژی در بخش تولیدی: این مورد نیز به زیرساخت‌های تولیدی و اقتصادی یک کشور دارد. هر چقدر این بخش بهینه‌تر باشد، طبیعتا نرخ مصرف انرژی در آن‌ها بهتر می‌شود.
• مصرف انرژی در بخش حمل و نقل: یکی از بهترین کارها در این زمینه، تعویض سیستم‌های حمل و نقل فرسوده با سیستم‌های نو و بهینه است. همچنین جایگزین سیستم سوخت دیزل به جای بنزین است.

برای مشاهده وبسایت “شرکت مهندسی آراد بهینه انرژی” و اطلاع از زمینه فعالیت شرکت، اینجا کلیک نمایید.